1. Dấu mốc quốc tế: Từ FISE đến “Hiến chương các nhà giáo”

Nguồn gốc của Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11 không chỉ bắt đầu từ một quyết định trong nước, mà gắn liền với phong trào nhà giáo tiến bộ trên thế giới sau Chiến tranh thế giới thứ hai.

Tháng 1/1946, tại Paris (Pháp), một tổ chức quốc tế của các nhà giáo được thành lập với tên gọi Liên hiệp quốc tế các Công đoàn Giáo dục – FISE (Fédération Internationale Syndicale des Enseignants) ^[1]. Đây là nơi tập hợp các công đoàn giáo dục có chung khát vọng xây dựng một nền giáo dục dân chủ, tiến bộ, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người dạy và người học.

Năm 1949, FISE xây dựng và thông qua “Hiến chương các nhà giáo” – một văn kiện nêu rõ vai trò, trách nhiệm, quyền lợi của đội ngũ nhà giáo, đồng thời lên án những hệ thống giáo dục phản dân chủ, lạc hậu.

Đến tháng 8/1957, tại Hội nghị quốc tế các nhà giáo ở Vác-sa-va (Ba Lan) với sự tham dự của 57 quốc gia, trong đó có Công đoàn Giáo dục Việt Nam, hội nghị quyết định lấy ngày 20/11 hằng năm làm “Ngày Quốc tế Hiến chương các nhà giáo” ^[2].

Từ đây, ngày 20/11 không chỉ đơn thuần là một mốc thời gian. Nó mang trong mình thông điệp: Tôn trọng người thầy, bảo vệ quyền được học của mọi người và khẳng định giáo dục là nền tảng cho sự phát triển của các quốc gia.

2. Ngày 20/11 bước vào đời sống giáo dục Việt Nam

Với Việt Nam, trong bối cảnh đất nước còn chia cắt, chiến tranh ác liệt, giáo dục vẫn được xem là mặt trận đặc biệt quan trọng. Sau khi tham gia FISE và cùng thống nhất chọn ngày 20/11, Công đoàn Giáo dục Việt Nam đã đưa ngày này vào đời sống nhà trường.

Ngày 20/11/1958, miền Bắc lần đầu tiên tổ chức kỷ niệm Ngày Quốc tế Hiến chương các nhà giáo trên phạm vi rộng. Từ các thành phố lớn tới những vùng quê còn khó khăn, các lớp học tranh tre, bảng gỗ… vẫn rộn ràng những buổi sinh hoạt, tọa đàm, văn nghệ tri ân thầy cô.

Những năm sau đó, ngày 20/11 tiếp tục được duy trì ở các vùng giải phóng miền Nam, như một lời khẳng định rằng dù trong hoàn cảnh bom đạn, nghề dạy học vẫn bền bỉ, âm thầm, góp phần giữ gìn tri thức, nuôi dưỡng niềm tin và ý chí độc lập ^[3].

Sau ngày đất nước thống nhất, truyền thống kỷ niệm 20/11 vẫn tiếp tục được duy trì trong các nhà trường. Ban đầu, đây là một ngày kỷ niệm của ngành giáo dục, nhưng dần dần lan tỏa ra toàn xã hội: Cơ quan, đoàn thể, hội phụ huynh, cựu học sinh… đều xem 20/11 là dịp để trở về với mái trường cũ, với những người thầy, người cô đã góp phần tạo nên con người mình hôm nay.

3. Quyết định 167-HĐBT và sự ra đời chính thức của Ngày Nhà giáo Việt Nam

Bước ngoặt quan trọng diễn ra vào đầu thập niên 1980. Nhận thức sâu sắc vai trò của giáo dục và đội ngũ nhà giáo trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, Nhà nước đã chính thức hóa ngày kỷ niệm của ngành.

Ngày 28/9/1982, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ban hành Quyết định số 167-HĐBT, quyết định lấy ngày 20/11 hằng năm là “Ngày Nhà giáo Việt Nam”. Từ một ngày mang tính chất phong trào, 20/11 trở thành ngày truyền thống của ngành giáo dục, được tổ chức trọng thể trong cả nước.

Đến 20/11/1982, lễ kỷ niệm Ngày Nhà giáo Việt Nam lần đầu tiên được tổ chức trên phạm vi toàn quốc, đánh dấu cột mốc lịch sử: Việt Nam có một ngày chính thức để tôn vinh nghề dạy học và những người làm công tác “trồng người”.

Từ đó đến nay, mỗi dịp 20/11, các trường học đều tổ chức nhiều hoạt động ý nghĩa: gặp mặt tri ân, tọa đàm, văn nghệ, tuyên dương nhà giáo tiêu biểu… Không chỉ là một nghi thức, đây còn là dịp để ngành giáo dục nhìn lại mình, để xã hội lắng nghe tiếng nói của người thầy, và để mỗi người tự hỏi: chúng ta đã thực sự trân trọng những người mang ánh sáng tri thức đến với cộng đồng hay chưa?

4. Ý nghĩa xã hội và văn hóa: Hơn cả một ngày lễ

Trong chiều sâu văn hóa Việt Nam, truyền thống “tôn sư trọng đạo” đã được hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử. Người thầy không chỉ truyền chữ, mà còn truyền cách làm người. Những câu nói quen thuộc như “Không thầy đố mày làm nên”, “Nhất tự vi sư, bán tự vi sư” không phải là khẩu hiệu, mà là sự kết tinh của trải nghiệm nhiều thế hệ.

Ngày Nhà giáo Việt Nam vì thế không chỉ là “ngày của ngành giáo dục”, mà là ngày của giá trị tri thức và đạo lý. Đó là lúc xã hội:

- Nhìn lại vai trò của người thầy trong bối cảnh giáo dục đang chuyển mình trước làn sóng công nghệ, chuyển đổi số.

- Nhắc lại với nhau rằng, dù phương pháp, công cụ có thay đổi, cốt lõi của giáo dục vẫn là mối quan hệ người – với – người, là nhân cách, tâm huyết và tấm gương của người thầy.

- Khơi dậy trách nhiệm của học sinh, phụ huynh và cộng đồng trong việc đồng hành với thầy cô, chứ không chỉ “trao hết” cho nhà trường.

Với nhiều giáo viên, 20/11 không chỉ là ngày nhận hoa, nhận lời chúc. Đó còn là dịp để họ lặng lẽ tự hỏi mình: “Mình đã sống xứng đáng với niềm tin mà xã hội gửi gắm chưa?”. Còn với học trò, đôi khi chỉ là một tin nhắn, một cuộc điện thoại, một lần quay về thăm trường… nhưng đủ để thầy cô cảm thấy những vất vả của nghề giáo được bù đắp.

5. Những câu chuyện nhỏ trong ngày tri ân lớn

Ở mỗi ngôi trường, mỗi lớp học, 20/11 đều mang một sắc thái rất riêng. Nhưng nếu lắng nghe kỹ, ta sẽ bắt gặp vô số câu chuyện giản dị mà ấm lòng.

Đó có thể là câu chuyện về một cô giáo vùng cao, quen với quãng đường vài chục cây số cheo leo lên bản, sáng 20/11 được học trò vẽ tặng một tấm thiệp bằng bút chì trên tờ giấy học trò nhàu nát. Không hoa, không quà, chỉ có dòng chữ nguệch ngoạc: “Con cảm ơn cô đã không bỏ chúng con lại giữa núi rừng sâu thẳm này”, hay lời chúc: “Con chúc cô Tâm khoẻ mạnh, xinh đẹp sống lâu hơn để dạy chúng em, chúng em cảm ơn cô đã dạy chúng em đến cùng trời cuối đất”.

Đó cũng có thể là một thầy giáo trung niên ở phố thị, ngày 20/11 nhận cuộc gọi từ cậu học trò cũ đang làm kỹ sư ở xa: “Nếu ngày xưa thầy không kiên nhẫn, không nghiêm khắc với con, chắc con đã bỏ dở việc học rồi.” Những lời như thế – với nhiều thầy cô – quý hơn mọi phần thưởng vật chất.

Ở thành phố, những lẵng hoa, những clip chúc mừng trên mạng xã hội, những tấm ảnh kỷ niệm được chia sẻ… cũng là một cách thế hệ trẻ bày tỏ lòng biết ơn. Còn ở nông thôn, 20/11 đôi khi chỉ là buổi liên hoan nhỏ, một bữa cơm thân mật giữa thầy cô và phụ huynh. Nhưng dù ở đâu, mẫu số chung vẫn là “sự ghi nhận và tri ân.”

6. Lời nhắn gửi từ Ngày Nhà giáo Việt Nam

Từ “Hiến chương các nhà giáo” của FISE trên đất châu Âu xa xôi, đến Quyết định 167-HĐBT và những buổi lễ 20/11 ấm áp hôm nay, Ngày Nhà giáo Việt Nam là kết tinh của cả một hành trình lịch sử, văn hóa truyền thống và tình cảm.

Trong bối cảnh giáo dục đang đứng trước nhiều áp lực – đổi mới chương trình, chuyển đổi số, yêu cầu nâng cao chất lượng – người thầy càng cần được lắng nghe, được bảo vệ và được tiếp sức. 20/11 vì thế không chỉ là dịp tôn vinh, mà còn là lúc để:

- Các cơ quan quản lý giáo dục rà soát chính sách, tạo thêm điều kiện để nhà giáo yên tâm gắn bó với nghề.

- Phụ huynh và xã hội nhìn nhận công bằng hơn về những khó khăn, áp lực mà giáo viên đang đối diện.

- Học sinh, sinh viên nuôi dưỡng thói quen biết ơn và trân trọng, không chỉ trong một ngày lễ.

Xin gửi tới tất cả những người đang đứng lớp, đã từng đứng lớp, và những ai âm thầm làm việc phía sau cánh gà của hệ thống giáo dục – từ cán bộ quản lý, nhân viên hỗ trợ, đến những người làm giáo dục cộng đồng – “lời tri ân chân thành”.

Mỗi bài giảng, mỗi ánh mắt khích lệ, mỗi lần kiên nhẫn giải thích thêm cho một học trò chậm hiểu… đều là những “hạt giống” được gieo vào tương lai. Và chính những hạt giống ấy sẽ tiếp tục nảy mầm, lớn lên trong suy nghĩ, nhân cách của bao thế hệ người Việt.

Để rồi, nhiều năm sau, khi cuộc đời đưa mỗi người đi một ngả, chỉ cần nghe nhắc đến “20/11”, trong lòng ta sẽ vẫn còn vẹn nguyên một hình ảnh: Người thầy, người cô đứng trên bục giảng, tay cầm viên phấn trắng, lặng lẽ viết lên bảng tương lai của cả một thế hệ.

Tài liệu tham khảo

[1]. https://an.ntt.edu.vn/news-event/the-most-accurate-meaning-and-origin-of-vietnamese-teachers-day-november-20/

[2]. https://hatinh.gov.vn/y-nghia-lich-su-ngay-quoc-te-hien-chuong-cac-nha-giao

[3]. https://vietnamnet.vn/20-11-la-ngay-gi-nguon-goc-y-nghia-ngay-nha-giao-viet-nam-2462329.html