Trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần trở thành một phần không thể thiếu trong các trường đại học, từ việc hỗ trợ giảng dạy, nghiên cứu đến quản lý. Tuy nhiên, để thực sự khai thác tiềm năng của AI mà không vấp phải những thách thức về đạo đức và trách nhiệm, các cơ sở giáo dục đại học cần chủ động xây dựng một văn hóa sử dụng AI có trách nhiệm. Đây không chỉ là việc ban hành quy định mà còn là một quá trình liên tục định hình tư duy, hành vi và các giá trị cốt lõi trong toàn bộ cộng đồng học thuật.

Tại sao cần một văn hóa AI có trách nhiệm?

Một văn hóa AI có trách nhiệm sẽ giúp các trường đại học ngăn chặn các hành vi gian lận và đảm bảo chất lượng, tính xác thực của sản phẩm học thuật và nghiên cứu; giảm thiểu rủi ro thiên vị từ AI, đảm bảo mọi sinh viên đều có cơ hội tiếp cận và phát triển công bằng; nâng cao nhận thức và thực hành an toàn dữ liệu, bảo vệ thông tin nhạy cảm của giảng viên và sinh viên; trang bị cho sinh viên năng lực tư duy phản biện, giải quyết vấn đề và thích nghi với thế giới AI; xây dựng hình ảnh một cơ sở giáo dục tiên phong, đạo đức và đáng tin cậy trong kỷ nguyên số.

Để xây dựng một văn hóa AI vững chắc, các trường đại học cần tập trung vào các vấn đề chính sau:

1. Xây dựng chính sách và hướng dẫn rõ ràng

- Chính sách sử dụng AI: Ban hành các quy định cụ thể về việc sử dụng công cụ AI trong học tập, nghiên cứu và đánh giá. Điều này bao gồm việc xác định ranh giới giữa hỗ trợ AI và gian lận, yêu cầu trích dẫn rõ ràng khi AI được sử dụng, và quy định về việc sử dụng AI trong các bài kiểm tra, đồ án.

- Khung đạo đức AI: Phát triển một bộ nguyên tắc đạo đức toàn diện cho việc phát triển và triển khai AI trong trường, bao gồm các tiêu chí về tính công bằng, minh bạch, trách nhiệm giải trình và bảo vệ quyền riêng tư.

- Hướng dẫn về quyền sở hữu trí tuệ: Cung cấp hướng dẫn về quyền sở hữu đối với nội dung do AI tạo ra và cách thức công nhận phù hợp trong các công trình học thuật.

2. Giáo dục và đào tạo toàn diện

- Đối với giảng viên: Cung cấp các khóa đào tạo thường xuyên về cách sử dụng AI hiệu quả trong giảng dạy, cách phát hiện gian lận bằng AI, và cách lồng ghép các thảo luận về đạo đức AI vào chương trình học. Giúp giảng viên hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu và giới hạn của các công cụ AI.

- Đối với sinh viên: Tổ chức các buổi hội thảo, khóa học về văn hóa AI, đạo đức AI, kỹ năng sử dụng AI một cách có trách nhiệm và tư duy phản biện khi làm việc với AI. Nhấn mạnh tầm quan trọng của sự trung thực, sáng tạo và tư duy độc lập.

- Đối với cán bộ quản lý và nhân viên: Đào tạo về các quy định liên quan đến AI, bảo mật dữ liệu và cách tích hợp AI vào quy trình hành chính một cách đạo đức.

3. Thúc đẩy tư duy phản biện và kỹ năng Số

- Thiết kế lại phương pháp đánh giá: Chuyển dịch từ các bài tập yêu cầu ghi nhớ sang các nhiệm vụ đòi hỏi tư duy phân biện, phân tích, tổng hợp và sáng tạo – những kỹ năng mà AI khó có thể thay thế hoàn toàn.

- Tích hợp AI vào chương trình giảng dạy: Dạy sinh viên cách sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ hiệu quả, cách đặt câu hỏi phù hợp, đánh giá độ tin cậy của thông tin từ AI và khai thác tối đa lợi ích của nó.

- Phát triển "Năng lực AI": Trang bị cho sinh viên khả năng hiểu, tương tác và hợp tác hiệu quả với AI, chuẩn bị cho thị trường lao động trong tương lai.

4. Bảo vệ dữ liệu và quyền riêng tư

- Thiết lập các quy định rõ ràng về việc thu thập, lưu trữ, sử dụng và chia sẻ dữ liệu sinh viên và giảng viên khi sử dụng các hệ thống AI.

- Kiểm toán và giám sát: Thường xuyên kiểm toán các hệ thống AI để phát hiện và khắc phục các lỗ hổng bảo mật hoặc nguy cơ rò rỉ dữ liệu.

- Mã hóa và biện pháp an ninh: Áp dụng các công nghệ mã hóa và các biện pháp an ninh mạng tiên tiến để bảo vệ dữ liệu nhạy cảm.

5. Khuyến khích nghiên cứu và thảo luận mở

- Tổ chức diễn đàn và hội thảo: Tạo không gian cho các cuộc thảo luận mở giữa giảng viên, sinh viên, chuyên gia và cộng đồng về các vấn đề đạo đức khi sử dụng AI.

- Hợp tác liên ngành: Khuyến khích sự hợp tác giữa các khoa/ngành khác nhau (ví dụ: Công nghệ thông tin, Luật, Xã hội học, Triết học) để có cái nhìn đa chiều về AI.

Vai trò của từng cá nhân và tổ chức

Xây dựng văn hóa AI có trách nhiệm không phải là trách nhiệm riêng của phòng ban nào, mà là nỗ lực chung của toàn bộ cộng đồng:

- Ban lãnh đạo trường: Đóng vai trò định hướng, xây dựng chiến lược, cung cấp nguồn lực và tạo môi trường khuyến khích sự đổi mới có trách nhiệm.

- Giảng viên: Là người trực tiếp hướng dẫn sinh viên, lồng ghép các vấn đề đạo đức AI vào bài giảng và là tấm gương về việc sử dụng AI có trách nhiệm.

- Sinh viên: Chủ động tìm hiểu, tuân thủ các quy tắc, sử dụng AI một cách trung thực và phát triển tư duy phản biện.

- Nhà phát triển công cụ AI: Có trách nhiệm thiết kế các sản phẩm minh bạch, an toàn và có đạo đức ngay từ đầu.

AI đang mở ra một kỷ nguyên mới cho giáo dục đại học, hứa hẹn những cải tiến vượt bậc. Tuy nhiên, để thực hiện được tiềm năng đó một cách bền vững và công bằng, việc xây dựng một văn hóa sử dụng AI có trách nhiệm là điều kiện tiên quyết. Bằng cách kết hợp chính sách rõ ràng, giáo dục toàn diện, thúc đẩy tư duy phản biện và bảo vệ dữ liệu, các cơ sở giáo dục đại học có thể định hình một tương lai nơi AI phục vụ lợi ích tối đa của học thuật, đào tạo ra những thế hệ công dân có năng lực và đạo đức trong thế giới số.

Nguồn: Tổng hợp từ Internet